ब्रह्मपुरी, नागभीड पर्यटन स्थळे
अड्याळ टेकडी (Adhyad Tekdi)
आद्याल टेकडी हे महाराष्ट्रातील चंद्रपूर जिल्ह्यातील एक लहानसे गाव आहे, जे 1966 साली संत तुकडोजी महाराज यांच्या सूचनेनुसार तुकाराम दादा गीताचार्य यांनी स्थापन केले. सुमारे 30 हेक्टर क्षेत्रफळ असलेल्या या गावात 60-70 कुटुंबे राहतात. गावाची स्थापना स्वयंपूर्ण आणि स्वशासित गाव निर्माण करण्याच्या उद्देशाने करण्यात आली आहे.
गावकरी स्वतःची घरे बांधतात, स्वतःच्या गरजांसाठी सेंद्रिय पद्धतीने अन्नधान्य पिकवतात, स्वतःचे तेल, फळे आणि इतर मूलभूत गरजांची उत्पादने तयार करतात. आजारीपण आणि आरोग्याच्या समस्यांसाठी ते स्थानिक औषधी वनस्पती आणि निसर्गोपचारांचा वापर करतात. गावात शेती-वन परिसंस्था आहे, ज्यामुळे विविध वन्य प्राणी आणि वनस्पतींचे संरक्षण होते. गावकरी आपल्या जंगलांचे काळजीपूर्वक व्यवस्थापन आणि शाश्वत उपयोग करतात, ज्यामुळे वन्य मांजर, रानडुक्कर, कोल्हा आणि इतर प्राण्यांची चांगली संख्या टिकून आहे.
आद्याल टेकडी हे शेजारील चारोटी, लाखापूर, मेटेपार, धोर्पा इत्यादी गावांसाठी प्रेरणास्थान ठरले आहे, ज्यामुळे त्यांनी गाव स्वराज्य आणि वन संरक्षण व व्यवस्थापनासाठी प्रयत्न सुरू केले आहेत.
धम्मभूमी, ब्रम्हपुरी
बौद्ध संस्कृतीचे केंद्र: ब्रम्हपुरी शहरातील धम्मभूमी ही बौद्ध धम्माचे प्रमुख केंद्र आहे. हे एक विस्तृत बुद्ध विहार आणि ध्यान केंद्र असून स्थानिक बौद्ध समुदायाच्या सांस्कृतिक व धार्मिक कार्यक्रमांचे केंद्रस्थान आहे. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या अनुयायांनी बुद्ध जयंती आणि धम्मचक्र प्रवर्तन दिनासारख्या प्रसंगी येथे सभांचे व प्रवचनांचे आयोजन केले आहे. या विहाराच्या प्रांगणात बुद्धाची शांतमूर्ती व ध्यानासाठी विशेष सभागृह आहे. धार्मिक आणि अध्यात्मिक पर्यटनासाठी ब्रम्हपुरीतील हे स्थळ पर्यटकांना बौद्ध संस्कृतीची जवळून ओळख करून देते.
घोडाझरी वन्यजीव अभयारण्य
घनदाट जंगलातील जैववैविध्य: २०१८ साली निर्मित झालेले हे अभयारण्य नागभीड तालुक्यातल्या सुमारे १५९ चौ.कि.मी. वनक्षेत्राला समाविष्ट करते या जंगलात वाघ, बिबटे, अस्वल अशा विविध वन्यजीवांचा वावर आहे. अभयारण्य परिसरात सात बहिणी टेकड्या, घोडाझरी तलाव आणि मुक्ताई धबधबा यांसारखी रमणीय स्थळे आहेत घनदाट जंगल, हिरवी वनराई आणि जैवविविधतेने परिपूर्ण हा प्रदेश निसर्गप्रेमी व वन्यजीव अनुरागींना आकर्षित करतो. सध्या येथे नियंत्रित जंगल सफारीचे आयोजन होऊन पर्यटकांना वन्यजीव निरीक्षणाचा अद्वितीय अनुभव मिळू शकतो.
घोडाझरी तलाव
निसर्गरम्य धरण व बोटिंग केंद्र: नागभीडजवळील घोडाझरी तलाव हा ब्रिटिशकालीन धरण प्रकल्पातून तयार झालेला विस्तीर्ण जलाशय आहे . सुमारे ४५ क्युसेक्स पाणी साठवण क्षमता असलेला हा तलाव वर्षभर परिसराला जलपुरवठा करतो . पावसाळ्यात तलाव भरुन वाहू लागला की धरणातून कोसळणारा जलप्रपात दृश्यरूप धारण करतो, त्याचे सौंदर्य अत्यंत मोहक असते . तलावाच्या काठावर नैसर्गिक सौंदर्याचा आस्वाद घेताना पर्यटकांना शांत सूर्यास्त, पक्षी निरीक्षण आणि बोटिंगचा आनंद लुटता येतो. परिसरातील हिरवाई, स्वच्छ हवा आणि शांत वातावरण यामुळे घोडाझरी तलाव एक आदर्श एकदिवसीय सहलीचे ठिकाण बनले आहे.
मुक्ताई धबधबा
दुर्गम अरण्यातील मनोहर जलप्रपात: घोडाझरीच्या जंगलातील मुक्ताई धबधबा हा पावसाळ्यात प्रवाहित होणारा सुंदर जलप्रपात आहे . घनदाट अरण्यात वसलेला हा धबधबा सभोवतालच्या हिरव्यागार वृक्षराजींमध्ये लपलेला रत्न असल्यासारखा आहे. पावसाळ्यात भरभरून वाहणार्‍या पाण्याच्या पडण्याने निर्माण होणारा धबधब्याचा गाज पर्यटकांना मंत्रमुग्ध करतो. भोवतालचा थंडगार स्पर्श आणि परिसरातील ताजेतवाने हवा यामुळे साहसप्रेमी, छायाचित्रकार तसेच निसर्गप्रेमी यांना मुक्ताई धबधबा विशेष आवडतो. पावसाळी हंगामात स्थानिक पर्यटक येथे आवर्जून भेट देऊन ट्रेकिंगचा आणि निसर्गसौंदर्याचा आनंद घेतात.
सात बहिणी टेकड्या
पर्यटनांसाठी रमणीय टेकड्या व ट्रेकिंग: नागभीड परिसरातील सात बहिणी टेकड्या (सातबहिनी डोंगर) हा छोट्या-मोठ्या सात टेकड्यांचा समूह असून घनदाट जंगलाने वेढलेला आहे. या परिसरातील भूभाग थोड्या उंचीच्या टेकड्यांचा असून इथे हलक्या स्वरूपाचे ट्रेकिंग करता येते. स्थानिकांनी या सात बहिणीसमान टेकड्यांना हे नाव दिले असून येथून सभोवतालचा जंगलप्रदेश व घोडाझरी जलाशयाचे दृश्य दिसते. विशेषतः पावसाळ्यानंतर या भागात हरित शालू पसरल्यासारखी दृश्ये दिसतात आणि धुक्याचे लपेटे टेकड्यांना आकर्षक रूप देतात. साहस व निसर्ग यात रस असलेल्या प्रवाशांसाठी सात बहिणी टेकड्या एक शांत आणि आल्हाददायक पर्यटन ठिकाण आहे.
शिव टेकडी मंदिर, नागभीड
डोंगरावरील प्राचीन शिवालय: नागभीड शहरालगतच्या एका टेकडीवर वसलेले हे प्राचीन शिव मंदिर स्थानिक श्रद्धेचे केंद्र आहे. हिरवळीने आच्छादलेल्या छोट्या टेकडीच्या माथ्यावर शिवलिंग स्थापना करण्यात आली असून मंदिरात भगवान शिवाची उपासना होते. मंदिरापर्यंत पायवाटेने चढून जावे लागते आणि वर पोहोचताच आसपासच्या गावांचे नज़ारे दिसतात. नैसर्गिक शांततेत वसलेले हे शिवालय ध्यान व मनन करण्यासाठी आदर्श जागा मानली जाते . श्रावण महिन्यात तसेच महाशिवरात्रीला येथे भाविकांची विशेष गर्दी भरते. धार्मिक पर्यटनाचे आणि निसर्गसौंदर्याचे मनोहर मिश्रण अनुभवण्यासाठी नागभीडचे शिव टेकडी मंदिर अवश्य भेट देण्यासारखे आहे.
प्रागैतिहासिक एकाश्म स्मारके (मेन्हिर)
दोन हजार वर्षांपूर्वीची इतिहासखूण: नागभीड तालुक्यात बनवाही व आसपासच्या जंगलांत प्रागैतिहासिक काळातील एकाश्म (एकाच दगडाचे) स्मारकांचे अवशेष सापडले आहेत . सुमारे २,००० ते ३,००० वर्षांपूर्वीच्या मेगालिथिक (म्हणेजच विशाल शिळा संस्कृतीतील) कालखंडातील हे स्मारक-शिळालेख सामूहिक स्मशान वा स्मृतिस्मारक म्हणून उभारलेले मानले जातात . एका ठिकाणी उभ्या अशा मोठ्या शिळांच्या वर्तुळाकार रचना आढळून आल्या असून एकूण ४८ मेगालिथिक स्तंभांचा शोध लागला आहे . इतिहास अभ्यासकांच्या मते विदर्भातील हा शोध अत्यंत महत्त्वाचा आहे – विशेषतः नागभीडला ‘मेन्हिरचे भूमी’ अशी ओळख मिळवून देणारा आहे. ही प्राचीन स्मारके स्थानिक वारसा दर्शवतात आणि इतिहास-पुरातत्त्व रसिक पर्यटकांना विदर्भाच्या प्राचीन संस्कृतीची एक अनोखी झलक देतात